Najstariji, do sada pronađeni pisni izvor koji govori o srednjovekovnim naseljima na prostoru današnjeg grada Novog Sada je povelja ugarskog kralja Bele IV iz 1257. godine, u kojoj poklanja novoj opatiji u Belakutu (podignuta je na mestu današnje Petrovaradinske tvrđave) imanja i sela na bačkoj strani. Tu se navodi: “Istoj crkvi dadosmo dobro kojoj se Petrovaradin naziva, sa tamošnjom kraljevskom palatom i tri sela skupa, od kojih se dva zovu Zoyl a treće Bywolos”. U povelјi se pominje još i naselјa Čenej i Baška ili Bakša. Pod Petrovaradinom se misli na stari Petrovaradin na bačkoj strani, koji se još zvao Peturvarad, Varadinci i Varoš Varad i ležao je navodno, “prema Petrovaradinu kao što Zemun leži prema Beogradu“. Tu su navodno bili skela i vašarište, gde su se razmenjivali polјoprivredni proizvodi i sakuplјao desetak za opatiju u Petrovaradinu. Zato se u ugarskim povelјama početkom XVI veka često naziva i Varoš varad. Erdujhelјi je organizovao arheološka iskopavanja kod barutane na Temerinskom putu, brdašcu koji leži na okuci starog toka Dunava na Klisi. On navodi da je tom prilikom našao više dokaza koji bez sumnje ukazuju na postojanje naselјa i crkve u romanskom stilu.
“U povelјi kralјa Bele IV (diploma broj 216), koja se čuva u budimpeštanskom zemalјskom arhivu, i koja je izdata 1237. godine, a kojom se osniva belakutska cisterciska opatija, kaže se sasvim jasno, da on (Bela IV) opatiji daje ona dobra, što su na levoj strani Dunava i što nosi ime Petrovar. Dar taj odnosi se i na kralјevski gradić, što se onde nalazi, a koji je nekad bio svojina onog Petra, koji je zbog zločina pao u nemilost. Kralјevska povelјa spominje pre toga i onaj manastir, koji beše u opštini što se zvaše “Ekerd” (Okord), a to beše onde, gde je sada petrovaradinski majur (Ludvigova i Rokova dolina). Pa onda se nabrajaju u diplomi sva ona dobra koja se poklanjaju sremskoj opatiji i zatim se spominje Petrovaradin, koji leži na bačkoj obali Dunava. Po tome je jasno, da Petrovaradin iz početka nije ležao u Sremu nego u Bačkoj. To beše opkop zemlјani, gradić Petra (Petura) i nazvan Petrov grad (Petervar, Peturvarad) Petrovaradin. Vremenom je taj stari, dakle bački Petrovaradin dobio ime Trgovinska tvrđava, pomađareno Vasar Varad (Vašaroš Varad), no zadržavši i staro svoje ime. Postoje dokumenta, u kojima se još u XVI veku ova opština zvala Stari Petrovaradin. I po tome se jasno vidi da su prvobitni Stari Petrovaradin i Novi Petrovaradin ležali jedan na jednoj, a drugi na drugoj obali Dunava.
Jasno je da je današnji Petrovardin dobio svoje ime od onog gradića, što je nekada ležao na levoj obali Dunava, gde se sada nalazi Novi Sad, a koji se prozvao Starim Petrovaradinom za razlikovanje od Novog Petrovaradina na desnoj obali Dunava. Iz ovoga se vidi da se u gore spomenutoj diplomi Bele IV spominje Petrovaradin koji leži na levoj obali Dunava, a kao potvrda, vidi se po tome što ova diploma, ona mesta koja se nalaze i poklanjaju Belakutskoj opatiji, nabraja ovim redom, kao što one dolaze idući od Dunava dalјe. U ostalom, ova opština zadržala je svoje ime Petrovaradin i u kasnijim vremenima, pa i za vreme turskih ratova.
Za vojvodjanske.rs piše Zoran Knežev, hroničar i publicista.
Nastavak priče pročitajte u knjizi „Novi Sad prošlost u pričama“… koju možete poručiti putem meila: zoranknezev@gmail.com…ili na broj telefona 064/1258337