Vijugavi putevi penju se po planini grleći je čvrsto svojim sivim rukama. Kroz visoku šumu mili magla, tu pod njom u steni izvire Vrbas. Na jednom se pred okom izdiže valovita dolina, iz zaseoka prema gustoj, žutoj travi hrli krdo krava. Sa druge strane puta pruža se stado ovaca praćeno psima, od nekud se čuju konji i onda opet ništa sem uzburkanih pastelnih polja i po koje kapi oštrog, vlažnog vazduha.
Kuće na koje se prolazeći ovim krajolikom moglo naići bile su načinjene od drvene građe i kamena. Danas one stare koje su ostale i nekim čudom nisu zamenjene novim građevinama stoje kao spomenici. Jedna od njih je i rodna kuća, muzej narodu dragog i slavnog, za slobodu rečitog i ponosnog zmijanjca Petra Kočića. Štošta ovde nosi ime velikog pisca, preko gradskog parka u Banjoj Luci do „Kočićevog Zbora“ u njegovim Stričićima na Manjači.
Život na ovim prostorima nikada nije bio lagan. Ne treba puno razmišljati da bi se to shvatilo. Narod je čvrste volje, prodornog pogleda i gromkog glasa, izdržljiv i za opstanak spreman i snalažljiv. Ne retko se kaže kako je čovek odavde grub, a ta stečena grubost se pripisuje baš ovome njegovom rodnom okruženju.
Međutim ako se zaputimo prema Zmijanju i dobro pogledamo šta ono zapravo poseduje od davnina, sve ove tvrdnje stavićemo na kantar. Na samom „Kočićevom Zboru“ , koji je kažu dosta izmenio svoj oblik od svog prvog održavanja do danas, za dana, pre noćnih okupljanja pod šatrama začuće se melodična pesma starih okupljenih tu da prozbore po koju i podele pesmu sa kojom su odrasli. Pesmu koja ni po čemu nema veze sa onim što danas nazivamo krajiškom, pa neka zameri ko za to ima vremena. Folklorna grupa izvešće numeru narodnog plesa. Lagani, gipki pokreti praćeni lanenim, u plavo izvezenim nošnjama pleniće svojom gracioznošću.
Jedan isto tako važan umetnik, Špiro Bocarić, velik za sve ono što je pored svog umetničkog stvaralaštva uradio za kulturnu baštinu naroda sa Zmijanja iako sam rođenjem nije tu pripadao već srcem, ovako je opisao narod Krajine i to zapisao :
„Krajišnik je po svom nagonu u duši umjetnik. Traži i nalazi etiku i estetiku u prirodi, narodu i sebi samom. Uvijek je u duhovnom pokretu. Njegova jaka fantazija postaje religija, koja sve savlađuje. Da stigne do carstva, ide za zvijezdom. I u najzabačenijim gudurama i na nepristupačnim visovima, gdje mogu samo da se orlušine jate, nailazi na “crkvinu”, “kraljev vrh”, “vojvodin grob” -kao da su tu skoro bili carski i vilinski dvori. A tamo vatru nikada niko nije naložio…”. I još napominje u svojoj knjizi Ornamentika vrbaske banovine, izdatoj na žalost dosta godina nakon umetnikove tragične smrti:
„Narod ne može da se održi bez uticaja umjetnosti, jer bi postao tup i surov. Umjetnost je početak emocionalnog narodnog života. Umjetnost u duši svakog naroda ima jaku osnovu, ona se razvija bez ičije blagonaklonosti i stoga je njezina vrijednost velika i trajna”.
Špiro Bocarić je jedan od najzaslužnijih što danas možemo i umemo da cenimo lepotu strogoće ornamentike zmijanjskog veza.
Ovo je priča o onome ko je od vajkada vez stvarao. Priča o vezilji koja kroz stotine godina, nezavisno od uslova u kojima se nalazila, nikada nije prestajala da veze. Ona, vezilja, pretvorila je Plavi vez u umetničko delo i dovela ga do UNESKO-ve liste Svetskg nematerijalnog nasleđa.
Kraj prvog dela.
Za vojvodjanske.rs : Irma Mikeš
You must be logged in to post a comment.